Νίκος Μιχαλόπουλος: “Εξοικειώνουμε τα παιδιά με τη βία” Συνέντευξη στη Νανά Παλαιτσάκη

Συνέντευξη στη Νανά Παλαιτσάκη

Το βιβλίο του παιδαγωγού και αθλητή Νίκου Μιχαλόπουλου μας προσκαλεί να ανοίξουμε τα μάτια. Αρκεί να θέλουμε…

Μια ερώτηση που με αστρική ταχύτητα με γυρνάει την εποχή που στα σκαλάκια της ενορίας της γιαγιάς και του παππού, με την μυρωδιά βιολέτας να μπερδεύεται με το κερί το εκκλησιαστικό που κρατούσαν οι «μεγάλοι» την Μεγάλη Εβδομάδα, μαζευόμασταν τα παιδιά της γειτονιάς για να ….συνωμοτήσουμε παίζοντας !!!!

Μια ερώτηση που μου θυμίζει τα καλοκαίρια στην πλατεία του Μεγάλου Χωριού, στην Ευρυτανία, όταν κάποιος διστακτικά πολύ, πλησίαζε την δική μας συμμορία και πλησιάζοντας τον πιο … «αδύναμο» αναζητούσε άδεια αποδοχής από μια ομάδα που συνασπισμένοι εμείς οι «παλιοί» χωρίς καν να μιλήσουμε, καταδικάζαμε οποιαδήποτε «είσοδο» (αρχικά ) «νέου μέλους» …

Γιατί;

Γιατί φορούσε γυαλιά, γιατί μπορεί να ήταν κοντός, γιατί μπορεί να ήταν ευγενικός, γιατί ήταν «ξένος», γιατί …. γιατί έτσι . Αν έκλαιγε, το γλεντούσαμε… μέχρι όσο άντεχε .

Αυτό το λέγαμε «παιχνίδι».

Στο σχολείο κάποιοι δεν με «παίζανε», γιατί όταν πήγαινα δημοτικό την εποχή της δικτατορίας τα παιδιά που δεν είχαμε μπαμπά, δεν παίρναμε « κανονικό» ενδεικτικό. Ήταν σε άλλο χρώμα και δεν έγραφε το όνομά μας … Έγραφε: «Ορφανό του ….» Η μάνα μου δεν ήθελε να μου δίνουν τέτοιο χαρτί. Είχε καταφέρει λοιπόν να μου δίνουνε ένα «κανονικό» και την επόμενη μέρα πήγαινε και το άλλαζε … Μέχρι που κάποια στιγμή τα παιδιά ρώτησαν τον δάσκαλο, ο δάσκαλος τους είπε ότι ο μπαμπάς μου είχε πεθάνει , άρα σαν μη κανονικό παιδί , σκέφτηκαν να με ανεβάσουν σ’ ένα σκαμνί στο διάλειμμα και να με δείχνουν σε όλους σαν… ψεύτρα. Τρίτη δημοτικού πήγαινα. Έκλαιγα… Μέχρι που ήρθε ένα αγόρι και μου είπε . «Τι κλαις ; Τι το θες το επίθετο Όλοι σε λέμε Νανά».

Χρόνια αργότερα, ως μάνα πια, κατάλαβα πόσο σκληρά και κυνικά είναι τα παιδιά. Σοκαρίστηκα. Ο γιος μου επειδή φορούσε γυαλιά συνασπίστηκε με όσους είχαν «προβλήματα». Άλλα παιδάκια ήταν παχουλά, άλλα δεν ήταν καλοί μαθητές και σε μερικά δεν άρεσε το ποδόσφαιρο… Αργότερα, γυμνάσιο πήγαινε, μου είπε ότι όσοι δεν κάπνιζαν τους θεωρούσαν «παλτά» … ενώ όσοι δεν είχαν δοκιμάσει «μαύρο» τους στοχοποιούσαν σαν κάτι εν δυνάμει «ρουφιάνους».

Όλα αυτά και πολλά άλλα αποτρόπαια γινόντουσαν έως που «έσκασε» η ιστορία του Βαγγέλη Γιακουμάκη… Το πως νιώσαμε και θα νιώθουμε έχει να κάνει με το αξιακό σύστημα του καθενός μας.

Ο υπέροχος δάσκαλος, παιδαγωγός, ακτιβιστής και αθλητής Νίκος Μιχαλόπουλος την Δευτέρα 28 Νοεμβρίου στον Πολυχώρο Άγκυρα στις 7 το απόγευμα παρουσιάζει ένα υπέροχο βιβλίο ενάντια στην οποιαδήποτε μορφής βία, ένα graphic novel με τίτλο «ΘΕΣ ΝΑ ΠΑΙΞΟΥΜΕ; …όμως όλα τα πράγματα στη ζωή δεν είναι παιχνίδι».

Τον Νίκο τον γνωρίζω χρόνια . Είναι παντρεμένος με την Άννα Βερούλη χρόνια τώρα και ως ζευγάρι – συνοδοιπόροι έχουν κάνει εκστρατείες αφιερωμένες στην αλλαγή στερεοτύπων που ακρωτηριάζουν ανθρώπους. Ο Νίκος επίσης έχει τεράστια εμπειρία ως δάσκαλος σε σχολείο όπου παιδιά πολύχρωμα συμπορεύονται με όποιο κόστος σε κτίρια που δεν έχουν τζάμια, θέρμανση και που δάσκαλοι καλούνται να παιδαγωγούν σε συνθήκες «πολέμου».

Νίκο θέλω να μάθω τι είναι εκείνο που κατά την γνώμη σου οδηγεί παιδιά σε συμπεριφορές τόσο βίαιες που σοκάρουν . Είναι θέμα χαρακτήρα, παρέας, οικογένειας, θρησκείας, στερήσεων τι;

Είναι όλα αυτά μαζί και πολλά ακόμα. Το σημαντικό είναι να κατανοήσουμε, πως τις περισσότερες φορές η βία είναι θέμα εκπαίδευσης και χωρίς να το καταλαβαίνουμε πολλές φορές εκπαιδεύουμε τα παιδιά μας, εξοικειώνοντάς τα μαζί της. Σωματική, λεκτική, ψυχολογική; Λαμβάνουμε άραγε τα μηνύματα βίας που στέλνουν τα παιδιά μας με την συμπεριφορά τους; Τι κάνουμε γι’αυτό; Αδιαφορούμε ή το επιβραβεύουμε; Γιατί στο αγόρι είναι πάντα πιο αποδεκτή η επιθετική συμπεριφορά; Γιατί η ευαισθησία στα αγόρια είναι απόδειξη διαταραχής φύλου; Είναι σίγουρο ότι ελέγχουμε τα παιχνίδια, οι ταινίες και τα όποια μέσα διασκέδασης των παιδιών μας να είναι απαλλαγμένα από βία; Η βία διδάσκεται, δεν υπάρχει μέσα μας. Πρώτα τη ζεις, την ανέχεσαι, εξοικειώνεσαι με αυτή και μετά την κάνεις πράξη.

•Συνάντησα πατέρα σε σχολείο,που δίδασκα, που θεώρησε προσβολή το ότι ο γιος του ήταν ένα ευγενικό και συνεργάσιμο παιδί. “Ο γιος ο δικός μου;”

Όταν βρίζουμε μπροστά στα παιδιά μας, όταν χειροδικούμε, όταν σκοτώνουμε ένα ζώο, όταν βλέπουμε μαζί τους θρίλερ, τα εκπαιδεύουμε στη βία.

Όταν αποκαθηλώνουμε στα μάτια των παιδιών μας φιγούρες σύμβολα και πρότυπα, όπως αυτές των δασκάλων ή των παππούδων, τα οδηγούμε στη βία. Η τιμωρία δεν πρέπει να έχει τη μορφή βίας, αλλά μόνο στέρησης συγκεκριμένων πραγμάτων για τα οποία έχει υπάρξει από πριν αμοιβαία συμφωνία.

Όσο αντιμετωπίζουμε ένα παιδί με την ίδια σοβαρότητα, που αντιμετωπίζουμε έναν ενήλικα, διδάσκουμε υπευθυνότητα, σοβαρότητα και πλαίσια δράσης. Η βία, είτε ενδοσχολική, είτε όχι δεν είναι κάτι καινούργιο. Όλοι το έχουμε υποστεί ή το έχουμε κάνει ως ένα βαθμό. Τώρα όμως έχει όνομα!!!»

-Σε κάθε ηλικία μπορεί να εκφραστεί μια βίαιη συμπεριφορά και αν ναι ποιοι είναι εκείνοι οι παράγοντες που μπορεί να την ανακόψουν;

«Το πιο σημαντικό πράγμα είναι να σπάσουμε τον κύκλο της και το προστατευτικό κουκούλι που την περιβάλλει, που δεν είναι άλλο από τη σιωπή και τη μυστικότητα. Συνήθως αυτός που υφίσταται τη βία δεν μιλάει, γιατί φοβάται και σχεδόν πάντα θεωρεί ότι φταίει, αφού εξαιτίας της όποιας διαφορετικότητάς του, έτσι έχει εκπαιδευτεί από την ίδια την κοινωνία και την οικογένεια. Και φυσικά όσοι ασκούν βία δεν μιλάνε επίσης και αυτό είναι λογικό, γιατί γνωρίζουν ότι κάνουν σχεδόν πάντα κάτι το κακό. Πρέπει να πείσουμε το θύμα να μιλήσει και για να το κάνουμε αυτό πρέπει να είμαστε ουσιαστικά έτοιμοι να το ακούσουμε. Να διαβάσουμε, να ενημερωθούμε, να μορφωθούμε, να πάμε ένα βήμα πιο πέρα».

Όταν ένα παιδί στο δημοτικό, γυρίζει στο σπίτι του και πει στους γονείς του ότι ένα άλλο παιδάκι το χτύπησε, αυτό που έχω ακούσει να λέγεται από πολλούς γονείς είναι «να το δείρεις και εσύ» ..

«Γνωστή αντίδραση ανθρώπων, που δεν έχουν τα χαρακτηριστικά, που μόλις ανέφερα. Συνήθως ο πιο αδύναμος είναι αυτός που χρησιμοποιεί τη σωματική του ρώμη. Άνθρωποι που δεν έχουν ουσιαστικές λύσεις σε ουσιώδη προβλήματα, προτάσσουν δυστυχώς τα μπράτσα στη θέση του μυαλού και της καρδιάς. Γονιός καλός δεν γίνεσαι ούτε λόγω φύλου, ούτε λόγω οικονομικής δυνότητας, ούτε λόγω κοινωνικής θέσης. Γονιός καλός γίνεσαι γιατί μπορείς να προσφέρεις ουσιαστική αγάπη. Διάβασα πρόσφατα τη δήλωση του Γιάννη Μπέζου, ότι είναι καλύτερο ένα παιδί να μεγαλώνει με έναν κακό πατέρα και μια κακή μητέρα, αντί να μεγαλώνει με δύο πατεράδες ή δύο μητέρες. Πόσο φασιστική και πόσο βίαιη μπορεί να είναι μια τέτοια άποψη και μάλιστα στα δύο επίπεδα bullying που συζητάμε. Ο άνθρωπος εκπαιδεύεται και αντιγράφει τις συμπεριφορές μας, ακριβώς γιατί μας αγαπάει. Αν το κακό έχουμε να του δείξουμε ως λύση στα προβλήματά του, το κακό θα χρησιμοποιήσει, άρα η αλυσίδα της βίας επιμηκύνεται και ισχυροποιείται».

-Ποια είναι τα κύρια χαρακτηριστικά του θύματος κακοποίησης;

«Τα παιδιά που συνήθως βιώνουν εκφοβισμό παρουσιάζουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, αδυναμία επίλυσης προβλημάτων, καταθλιπτικά στοιχεία, συναισθηματικές δυσκολίες, αίσθημα μοναξιάς, χαμηλές σχολικές επιδόσεις και απουσίες, διαταραχές συμπεριφοράς, ψυχολογικά και ψυχοσωματικά προβλήματα, άγχος, φοβίες».

-Πώς μπορεί και αν μπορεί ν’ αναπτύξει ο άνθρωπος μηχανισμούς άμυνας;

«Όσο περισσότερο γνωρίζουμε κάτι, τόσο περισσότερο το απομυθοποιούμε. Άρα η γνώση είναι η πρώτη ουσιαστική άμυνα και επειδή μιλάμε για μικρά παιδιά εμείς θα πρέπει να τα οδηγήσουμε σε αυτή τη γνώση πιασμένοι χέρι-χέρι, μιλώντας, συζητώντας, αντιδρώντας ήρεμα, αλλά αποφασιστικά. Το επόμενο στάδιο είναι η ανάπτυξη του ‘’εγώ’’ του θύματος, η αύξηση της αυτοεκτίμησής του μέσα κυρίως από δραστηριότητες και δράσεις, που μπορούν να το οδηγήσουν χειροπιαστά εκεί. Ο αθλητισμός, ας πούμε, είναι ένα πολύ καλό παράδειγμα. Αυξάνει την αυτοεπιβεβαίωση, δημιουργεί όνειρο και όραμα, διδάσκει την αξία της νίκης και της επιβολής στον αντίπαλο μέσα όμως από αυστηρούς κανόνες, σεβασμό και αρχές του εύ αγωνίζεσθαι, σε οδηγεί στην πρώτη αίσθηση της προσωπικής υπέρβασης. Στον αθλητισμό αυτό που μια ζωή στην πραγματικότητα κυνηγάς είναι ο ίδιος σου ο εαυτός και μαθαίνεις πως κάθε αμφισβήτηση που δέχεσαι είναι μια ακόμα ευκαιρία για εξέλιξη. Ένας προπονητής μου κάποτε μου είπε, πως όσο πιο δυνατά χτυπάς το μπαλάκι κάτω, πιο ψηλά αυτό τινάζεται».

-Αλήθεια έχεις εσύ βιωματική εμπειρία ως θύμα ψυχολογικής ή άλλης μορφής βίας; Πιθανόν να έχει και η Άννα Θα ήθελα να μάθω αν συνέβη και πως το αντιμετωπίσατε.

«Δυστυχώς ναι. Εγώ υπήρξα ένα παχύσαρκο, μη δημοφιλές παιδί στο σχολείο μου, που δεν αγαπούσε το ποδόσφαιρο. Πολλαπλά τα χτυπήματα. Η παχυσαρκία μου με έκανε να αισθάνομαι άσχημα για τον εαυτό μου και να μαζεύομαι. Θυμάμαι σε οικογενειακά τραπέζια, στρωμένα με όλα τα καλά του κόσμου και με όλη την οικογένεια παρούσα, μόλις πήγαινα στη σειρά για να σερβιριστώ, κάποιες ‘’πολύ καλές’’ θείες μου φωνάζανε μπροστά σε όλους: ‘’Θα φάει κι ο χοντρούλης;’’ Είχα χρόνια να βγάλω τη μπλούζα μου στη θάλασσα. Τώρα αυτό σε συνδυασμό με το ότι δεν αγαπούσα το ποδόσφαιρο, με έκανε ύποπτο, διαφορετικό, λιγότερο άντρα. Η ειρωνεία είναι πως με τον αθλητισμό έδωσα τις απαντήσεις μου σε όλους και γνώρισα τον εαυτό μου, αφού έγινα αθλητής και συνεχίζω ακόμα και σήμερα στα 47 μου, γιατί τώρα θέλω να στείλω το μήνυμα ότι τίποτα δεν είναι ικανό να σε κρατήσει μακριά από το όνειρό σου, ούτε η ίδια η ηλικία σου, ούτε και τίποτα άλλο.

Στην Άννα το 1983 στο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Στίβου στο Ελσίνκι, ούσα από την προηγούμενη χρονιά Χρυσή Πρωταθλήτρια Ευρώπης και μακράν το μεγαλύτερο όνομα του ελληνικού αθλητισμού εκείνη την εποχή, αρνήθηκαν να δώσουν τη σημαία μας στην τελετή έναρξης, γιατί ήταν κοντή και δεν είχε παράστημα.

Και πάλι η ειρωνεία ήταν ότι σε κείνο το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα κέρδισε το πρώτο μετάλλιο για τη χώρα μας και όταν στην τελετή λήξης την παρακαλούσαν πια να παρελάσει με την ελληνική σημαία, το αρνήθηκε και την πρόσφερε στον μικρό σε ηλικία αθλητή μας που συμμετείχε τότε, τον δισκοβόλο μας, τον Κώστα Γεωργακόπουλο. Δεν έχεις ανάγκη πια να σου δώσουν κάτι, γιατί το έχεις κερδίσει από μόνος σου κι αυτό δεν έχει να κάνει με τα χαρακτηριστικά, με τα οποία γεννήθηκες, αλλά με την αξία σου».

-Θέλω να μας εξηγήσεις πώς ο δάσκαλος ή ο προπονητής μπορούν να διαχειριστούν τους κακοποιητές, χωρίς να διακινδυνεύσει το θύμα να υποστεί αντίποινα.

«Νομίζω με τα παραπάνω παραδείγματα αυτό φαίνεται. Με την έμπνευση, με την επιβράβευση, με το παράδειγμα, με την αξιοκρατία, με τη δικαιοσύνη, με τη συγκέντρωση της προσοχής στο πραγματικά σημαντικό. Συνήθως οι θύτες υπήρξαν κάποτε θύματα και με λάθος τρόπο αποφάσισαν να εκδικηθούν κι όποιον πάρει ο χάρος. Αν καταφέρεις να αλλάξεις αυτό τον τρόπο σκέψης, κερδίζεις σε δύο επίπεδα. Γλυτώνεις το θύμα και μεταλλάσσεις το θύτη. Ο άνθρωπος δεν παίρνει αξία από τα πράγματα γενικότερα. Τα πράγματα παίρνουν αξία από τον άνθρωπο. Αυτό πρέπει να είναι το αξιακό μας σύστημα και αυτό δυστυχώς έχουμε χάσει σήμερα».

-Έχεις ζητήσει να συνεργαστείς με γονείς παιδιών που κακοποιούσαν άλλα; Τι αντιδράσεις εισέπραξες;

«Η συνήθης πρώτη αντίδραση είναι η άρνηση παραδοχής και αυτό είναι κατανοητό. Όμως αν η δική σου προσέγγιση είναι πολύ επαγγελματική και βασισμένη στην προσωπικότητά σου, που πρέπει ήδη να έχει κερδίσει την εμπιστοσύνη του γονιού και να εμπνέει, τότε τα αποτελέσματα στη συνεργασία είναι καλά. Ο δάσκαλος, πρέπει να καταλάβει ο γονιός, πως είναι η ηγετική μορφή στα μάτια του παιδιού του και πρέπει εκεί να παραμείνει. Όμως για να σε τοποθετήσει κάποιος εκεί, το κερδίζεις και αυτό δεν γίνεται από τη μία μέρα στην άλλη. Το παράδειγμα δεν είναι μια από τις καλύτερες μεθόδους διδασκαλίας, είναι η μοναδική. Στη εποχή μας γενικότερα πολλά πράγματα έχουν να κάνουν με τα θέματα προβολής και προτύπων. Δείτε γύρω μας ποιοι άνθρωποι προβάλλονται, ποιοι θεωρούνται πετυχημένοι, τι σημαίνει πετυχημένος. Όσο περισσότερα σκουπίδια βάλεις στο μυαλό του ανθρώπου και ειδικά του νέου ανθρώπου, τόσο λιγότερο σκέφτεται και τόσο πιο εύκολα καταναλώνει. Και το ζητούμενο είναι να καταναλώνει. Πιστεύετε πως τα φαινόμενα στην πολιτική τύπου Τραμπ ή τα φαινόμενα ακραίων φωνών είναι τυχαία; Φυσικά και δεν είναι. Ο κόσμος νομίζει ότι αντιδρά στο κατεστημένο μέσα από τον χαβαλέ. Χαβαλέ στην παρέα, χαβαλέ στα μέσα, χαβαλέ στα social media, χαβαλέ τελικά στην ίδια τη ζωή. Πόσο μακριά μπορεί να σε πάει τελικά ο χαβαλές; Προς το κακό πολύ. Προς το καλό ελάχιστα».

Το βιβλίο του Νίκου Μιχαλόπουλου: “Θες να παίξουμε;” στηρίζει τους σκοπούς του συλλόγου Χαμόγελο του Παιδιού.